گفتگوی رادیویی - مشاغل سخت و زیان آور و شرایط سختی کار

گفتگوی زنده رادیویی با آقای امیر ثابت محمدی از طریق رادیو اقتصاد انجام گردید. به دنبال بررسی موارد ایمنی در صنعت و کسب و کار و اجرای اقدامات پیشگیرانه، این امر سبب گردید تا رادیو اقتصاد اقدام به بررسی این موضوعات با ایشان نماید. موضوع این برنامه "بررسی مشاغل سخت و زیان آور و شرایط سختی کار" می باشد:

در تعریف خصوصیات سخت و زیان اور، با دو واژه "سخت" و "زیان آور" روبرو هستیم. 

بطور کل اکثر مشاغل از سختی نسبی برخوردار هستند:
مدیر عامل یک سازمان با بیماری هایی مثل فشار خون، دیابت، مشکلات گوارشی، بیماری های قلبی مغزی (مثلا سکته قلبی. سکته مغزی ایسکمیک یا هموروژیک) و جوشکار درگیر اسم ریوی یا نهایتا سرطان ریه میشود. نقاش درگیر بیماری و سرطان تنفسی و پوستی می شود.
اما برخی شغلها علاوه بر سختی، برای بدن "زیان آور" می باشند.
کارهای سخت و زیان آور کارهایی بوده که در آن عوامل زیان آور محیط کار از محدوده استاندارد خارج شده و در اثر اشتغال بیمه شده، تنشی به مراتب بیشتر از ظرفیت های طبیعی (جسمی و روانی) در فرد ایجاد می شود که نتیجه آن، بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن باشد.

مشاغل به دو گروه الف و ب تقسیم بندی می شوند:
مشاغل گروه الف: مشاغلی هستند که ذاتا جزء مشاغل سخت و زیان آور نیستند. یعنی صفت سخت و زیان آوری با ماهیت شغل وابستگی دارد اما می شود با به کارگیری تمهیدات ایمنی و بهداشتی و یک سری تدابیر مناسب توسط کارفرما، سختی و زیان آوری آن ها را حذف نمود مانند تراشکاری، جوشکاری.
مشاغل گروه ب: مشاغلی هستند که ماهیتاً سخت و زیان آور بوده و با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی از سوی کارفرما‌، صفت سخت و زیان آوری آن ها ممکن است کاهش پیدا کند اما کماکان سخت و زیان آوری آن ها حفظ می گردد مانند غواصی، کار در معدن.
تعیین سخت و زیان آور بودن مشاغل بر اساس درخواست کارگر، کارفرما، وزارت بهداشت یا وزارت کار است که در کمیته های مربوطه استانی بررسی می شود.
تفاوت های عمده مشاغل سخت و زیان آور با مشاغل عادی:
1. ساعت کاری: مطابق ماده ۵۲ قانون کار، ساعت کار کارگرانی که در مشاغل سخت و زیان آور فعالیت دارند. نباید از 6 ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته تجاوز نماید، در حالی که این ساعت برای مشاغل عادی ۴۴ ساعت کار هفتگی است.
2. ارجاع اضافه کاری به کارگرانی که در کارهای سخت و زیان آور مشغول هستند، مطابق ماده ۶۱ ممنوع است.

3. سابقه بیمه: کارگرانی که در کارهای سخت و زیان‌آور مشغول هستند به ازای هر یک سال واریز حق بیمه، یک سال و نیم سابقه بیمه دریافت می کنند (ضریب 1.5). لذا کارگری که ۲۰ سال در کارهای سخت و زیان آور بیمه پردازی داشته است، ۳۰ سال سابقه بیمه خواهد داشت.

4. مرخصی استحقاقی: در مشاغل عادی میزان مرخصی سالیانه 4 هفته یا یک ماه است، اما در مشاغل سخت و زیان آور مطابق ماده ۶۵ قانون کار، پنج هفته در نظر گرفته شده است.

ماده 75 قانون کار: حضور کارگران زن بر اساس ماده 75 قانون کار و البته حضور کارگران نوجوان (محدوده سنی 15 تا 18 سال) بر اساس ماده 83 قانون کار، در ماغل سخت و زیان اور ممنوع می باشد. 

تخطی از مقررات فوق، منجر به مجازات مقرر در ماده 176 قانون کار خواهد شد.

لیست دوره های آموزشی حوزه ایمنی و علوم انسانی

ثبت نام اخذ گواهینامه صلاحیت ایمنی پیمانکاران

لیست مشاغل سخت و زیان آور

کار در معدن

معادن خواه تحت‌الارضی باشد یا سطح‌الارضی: مادامی که موجب شود کارگران در تونل‌ها و راهروهای سرپوشیده به استخراج مشغول شوند، در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند.

کار استخراج

مباشرت و نظارت کارگر در میله‌ها، راهروهای سرپوشیده و تونل‌های معدن: اعم از جدا کردن، منفجر کردن مواد، حمل مواد حاصل از انفجار، اداره کردن تاسیسات آب و برق در داخل معدن، به عنوان یکی از مشاغل سخت و زیان آور است.

کار در مخازن سربسته

حفر قنات‌ها، چاه‌ها و فاضلاب‌ها به طور کلی از مشاغل سخت و زیان آور است.

کار مستمر در مجاورت کوره‌های ذوب

به دو شرط زیر این شغل، در لیست مشاغل سخت و زیان آور لحاظ می‌شود:

• مجاورت کارگر با بخارات زیان‌آور و حرارت
• داشتن مسئولیت تخلیه و حمل مواد مذاب از کوره‌ها

کارگران مشغول به کار در کارگاه‌ها

کارگاه‌هایی چون: سالامبورسازی، دباغی، روده پاک‌کنی در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند. همچنین کارگرانی که به طور مستمر در گندآب‌روها و مکان‌های جمع‌آوری، حمل و دفن زباله شهری مشغولند، هم در این دسته قرار دارند.

کارگرهای مشغول به کار در دامداری‌ها و طیور

این کارگرها مسئولیت جمع‌آوری، انتقال و انبارکردن کود را به عهده دارند و شغل آن‌ها در لیست مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد.

کار در ارتفاع

کسانی که در ارتفاع بیش از ۵ متر از سطح زمین، کار می‌کنند؛ مانند فضاهای باز بر روی داربست، اتاقک‌های متحرک و دکل‌ها هم، در لیست اداره کار، شامل سختی کار می‌شوند.

اگر می‌خواهید در خصوص ایمنی داربست و انواع آن، اطلاعاتی کسب کنید، مقاله داربست چیست را مطالعه نمایید.

کار بر روی دکل‌های برق

افرادی که بر خطوط و پست‌های انتقال برق فشار قوی کار می‌کنند، در شرایطی که فشار ۶۳ کیلو ولت و بالاتر باشد.

مشاغل مربوط به آسفالت خیابان‌ها

افرادی که به طور مداوم در مشاغلی مانند: پخت آسفالت دستی، قیرپاشی، شن پاشی و مالچ پاشی کار می‌کنند، در یکی از مشاغل سخت اشتغال دارند.

مشاغل مربوط به جوشکاری

جوشکاری در مخازن شامل مشاغل سخت و زیان آور می‌شود.

کار با مواد رادیو اکتیو

در شرایطی که افراد کارشان با مواد رادیواکتیو باشد، به دلیل این که تماس مداوم با اشعه در فرد، بیماری ایجاد می‌کند، شغل آن‌ها در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد. برای مثال مشاغلی که در تماس مستقیم با رادیواکتیو و پرتوهای یون‌ساز هستند.

کار در محل‌های پر فشار

مشاغلی مانند، غواصی در عمق، به علت وجود فشار محیطی بیش از حد، در گروه مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند.

کار در محیط‌های پر سر و صدا

اگر سر و صدای محیط کار به حدی زیاد باشد که، باعث بیماری‌های شنوایی و حتی ناشنوایی کارگر شود، آن شغل از مشاغل سخت و زیان آور محسوب می‌شود. البته باید تمام مقررات حفاظتی و ایمنی هم نتواند به حذف این خطرات کمک کند.

کار با مواد شیمیایی

اشتغال به کارهای زیر در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند:

• کار در امور سم‌پاشی مزارع، باغات و اشجار
• ضدعفونی اماکن، طویله‌ها و آشیانه‌های مرغداری
• مجاورت مستقیم با سموم و حشره‌کش‌ها در هنگام تولید ترکیب مواد سمی

کار در محیط پرارتعاش

اگر ارتعاش محیط، سلامتی کارگر را به خطر اندازد، در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد.

کار در محیط‌ها خاص

موارد زیر از مشاغل سخت و زیان آور هستند:

• شاغلین در ندامتگاه‌ها و زندان: به شرطی که مستقیما با زندانیان را در ارتباط باشند.
• شاغلین در مراکز روان‌درمانی: به شرطی که مستقیما با بیماران روانی در ارتباط باشند.

آیا گروه راننده سبک و سنگین جز مشاغل سخت و زیان اور هستند یا خیر؟

راننده وسایل نقلیه سبک جز مشاغل گروه الف هستند که باید در کمیته های بدوی استانی مطرح شود و معمولا مشمول این طرح هم نمی شوند

راننده های خودروهای سنگین معمولا مشمول قانون می شوند که البته باز هم بستگی به نظر اعضای کمیسیون دارد.

در برنامه توسعه هفتم نیز موضوع مشاغل سخت و زیان آور مورد ارزیابی قرار گرفته است که ضرایب سختی کار در دو گروه الف و ب پیشنهاد شده که شامل ضریب 1.5 . 1.3 می باشد. 

دسته اول مشاغل از نظر سختی پایین تر از حد میانگین – ضریب 1.3

دسته دوم مشاغل از نظر سختی بالاتر از حد میانگین – ضریب 1.5

جزئیاتی از اجرای طرح جدید مشاغل سخت و زیان آور 1402

 در بررسی‌های کارشناسانه برنامه هفتم توسعه در کمیسیون تلفیق، «نحوه محاسبه سنوات بیمه‌ای شاغلان در مشاغل سخت و زیان آور» در حالی دچار تغییراتی شده که دولت در تعریف مشاغل سخت و زیان آور خواستار تعیین ضریب «۱.۲» به ازای هر یک سال کار برای محاسبه سنوات بیمه‌شدگان بودند که نمایندگان و کارشناسان کمیسیون تلفیق با تقسیم مشاغل سخت و زیان‌آور به دو گروه «الف» و «ب»، بنابر سختی کار آنها دو ضریب مختلف برای این محاسبه که تاثیری مستقیم در زمان بازنشستگی آنها دارد، در نظر گرفته‌اند؛ به طوریکه ضریب سنوات مشاغل گروه الف (مشاغل با سختی کار کمتر) را از «۱.۲» پیشنهادی دولت به «۱.۳» سال (با حداکثر سقف ۷ سال که می‌توان به سنوات بیمه‌ای اضافه کرد) تغییر دادند اما این ضریب برای مشاغل گروه ب (مشاغل با سختی بالا) بدون تغییر و کمافی‌السابق همان «۱.۵» (با حداکثر سقف ۱۰ سال که به سنوات بیمه‌ای اضافه می‌شود) در نظر گرفته شده است که نحوه محاسبه و اعمال سال‌های بیمه‌پردازی با احتساب این ضرایب تشریح شده است.

در حالیکه سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه برنامه هفتم توسعه ضمن بیان اینکه تلفیق در مصوبه‌ای دولت را مکلف به بازبینی آئین‌نامه و دستورالعمل مشاغل سخت کرد، گفته بود: «در حال حاضر برای مشاغل سخت و زیان آور به ازای هر یک سال خدمت، یک و نیم برابر محاسبه می‌شود. تلفیق در مصوبه خود این موضوع را به دو بخش تقسیم کرد، یک بخش شامل مشاغل سختی می‌شود که از نظر سختی، بالاتر از حد میانگین هستند (شامل گروهی از مشاغلی می‌شود که سخت و زیان آور در ذات آنهاست و امکان کاهش و یا از بین بردن سختی کار وجود ندارد). برای این افراد به ازای یک سال خدمت یک و نیم برابر یعنی یک سال و نیم محاسبه می‌شود که سقف آن حداکثر ۱۰ سال است. گروه دوم برای آن دسته از مشاغل سختی است که از نظر سختی پایین‌تر از میانگین (مشاغل گروه الف، مشاغلی هستند که می‌توان با استفاده از امکانات تامینی و ایمنی لوازم مورد نیاز، سختی کار آنها را کاهش و یا از بین برد) هستند. برای این دسته از افراد به ازای هر یک سال خدمت، ۱.۳ برابر ارفاق در نظر گرفته شد که سقف آن هم حداکثر هفت سال است.»

نکته مهم

ویژگی های شغل سخت و زیان اور مختص یک کارگاه بوده و قابل تعمیم به مکان و فضای دیگری نیست. مثلا شغل تراشکاری یا جوشکاری 

شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان اور

سابقه 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب بدون شرط سنی مشمول بازنشستگی هستند.

مردان در شرایط زیر می‌توانند بازنشسته شوند:

۵۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه

 ۶۰ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه

 ۳۵ سال سابقه پرداخت حق‌بیمه بدون شرط سنی

زنان در شرایط زیر می‌توانند بازنشسته شوند:

۴۵ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه

۵۵ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه

۳۵ سال پرداخت حق‌بیمه بدون شرایط سنی

۴۲ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه

ایام و مواردی که توالی کار در مشاغل سخت را زایل می‌کند

ایام زیر اگر در فواصل اشتغال در کارهای سخت بیفتد، توالی را زایل می‌کند و مشمول تناوب در سابقه بیمه می‌شود:

1. اخراج، استعفا، انفصال و بازخرید خدمت
2. اشتغال در کارها و مشاغل عادی
3. اشتغال در حرف و مشاغل آزاد
4. بیمه اختیاری
5. بیکاری بدون دریافت مقرری بیکاری
6. استفاده از مرخصی بدون حقوق: این بند، مرخصی بیش از دو ماه و به هر منظور را شامل می‌شود.
7. غیبت غیر موجه: اگر طول غیبت غیر موجه بیش از ۱۰ روز باشد. همچنین بر اساس قوانین انضباطی استخدامی منجر به اخراج، انفصال موقت و دائم فرد شود.