استرس شغلی
(تاثیرات مخرب و راهکارهای کنترلی)
تعریف استرس
استرس یک واکنش طبیعی بیولوژیکی به یک وضعیت بالقوه خطرناک است. هنگامی که با استرس ناگهانی روبرو می‌شوید، مغز، بدن را سرشار از مواد شیمیایی و هورمون‌‌هایی مانند آدرنالین و کورتیزول می‌کند. این کار مغز باعث می‌شود، قلب شما با سرعت بیشتری ضربان داشته باشد و خون را به عضلات و اندام‌‌های مهم بفرستد. در این حالت، بدن دچار افزایش انرژی می‌شود و مغز هوشیاری بیشتری پیدا می‌کند تا بتواند بر نیاز‌های فوری بدن متمرکز شود. واکنش‌ها و پاسخ‌های استرسی دارای مراحل مختلف هستند و نحوه سازگاری افراد با آنها ممکن است متفاوت باشد.
آیا همه استرس‌ها بد هستند؟
«استرس» (Stress) لزوما چیز بدی نیست. در واقع، استرس همان چیزی است که به اجداد شکارچی ما کمک کرد تا زنده بمانند و در دنیای امروز نیز به همان اندازه مهم است. پاسخ‌های استرسی می‌توانند نشانه سلامت بدن باشند، به عنوان مثال یک فرد سالم هنگامی که در شرایط خطرناک مانند تصادف قرار می‌گیرد با ایجاد یک پاسخ استرسی به موقع می‌تواند جان خود را با یک واکنش سریع نجات دهد.
همه ما گاهی اوقات احساس استرس می‌کنیم، اما آنچه یک شخص از شرایط استرس‌زا درک می‌کند، ممکن است بسیار متفاوت از سایر افراد باشد. نمونه‌ای از این امر را می‌توان در برخورد افراد با مقوله سخنرانی عمومی مشاهده کرد. برخی عاشق هیجان سخنرانی عمومی هستند در حالی که برخی دیگر حتی با فکر کردن به آن دچار استرس می‌شوند.
هورمونهای استرس
وقتی احساس خطر می‌کنید، هیپوتالاموس در پایه مغز شما واکنش نشان می‌دهد. «هیپوتالاموس» سیگنال‌‌های عصبی و هورمونی را به غده‌‌های آدرنال بدن ارسال می‌کند. این غده‌ها می‌تواند هورمونهای زیادی را در بدن آزاد کنند. این هورمون‌‌ها روش طبیعی برای آماده سازی بدن برای مواجهه با خطر و افزایش احتمال بقا به شمار می‌آیند.
هورمون آدرنالین
یکی از این هورمونهای استرس «آدرنالین» است. همچنین هورمون آدرنالین به عنوان هورمون «اپی نفرین» (Epinephrine) یا هورمون مبارزه نیز شناخته می‌شود. وظایف این هورمون در بدن شامل موارد زیر است:
- ضربان قلب را افزایش می‌دهد.
- میزان تنفس را بالا می‌برد.
- استفاده از گلوکز را برای عضلات تسهیل می‌کند.
- رگ‌های خونی را منقبض می‌کند و بنابراین خون به سمت عضلات هدایت می‌شود.
- ایجاد تعریق را تحریک می‌کند.
- تولید انسولین را مهار می‌کند.
این اقدامات هورمون آدرنالین در بدن اثرات مفیدی را به همراه دارد، در حالی که افزایش طولانی مدت آدرنالین می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- رگ‌های خونی آسیب ببینند.
- فشار خون افزایش یابد.
- احتمال خطر سکته قلبی و سکته مغزی بالا رود.
- فرد دچار سردردهای مزمن شود.
- فرد دچار اضطراب طولانی مدت شود.
- در خواب فرد اختلال ایجاد شود.
- وزن فرد افزایش یابد.
اگرچه آدرنالین مهم است، اما این هورمون اصلی استرس نیست. در ادامه هورمون اصلی استرس معرفی می‌شود.
هورمون کورتیزول
کورتیزول در شرایط استرس‌زا، به عنوان هورمون اصلی استرس، نقش اساسی دارد. از جمله کارکرد‌های این هورمون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مقدار گلوکز موجود در جریان خون را بالا می‌برد.
- به مغز کمک می‌کند تا از گلوکز به طور مؤثرتری استفاده کند.
- موجب افزایش دسترسی سلول‌های بدن به موادی که به ترمیم بافت کمک می‌کنند، می‌شود.
- عملکردهای غیرضروری بدن را در شرایط استرس‌زا مهار می‌کند.
- پاسخ سیستم ایمنی بدن را تغییر می‌دهد.
- فعالیت سیستم تولید مثل و روند رشد را کاهش می‌دهد.
- بر قسمت‌‌هایی از مغز را تاثیر می‌گذارد که ترس، انگیزه و خلق و خوی را کنترل می‌کنند.
جهت دریافت مقالات علمی در زمینه استرس شغلی، کلیک نمایید.
انواع استرس
استرس در بدن به اشکال مختلفی بروز می‌کند، از جمله انواع استرس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استرس لحظه‌ای (Acute Stress)
- استرس لحظه‌ای اپیزودیک یا مکرر (Episodic Stress)
- استرس مزمن (Chronic Stress)
استرس لحظه‌ای
استرس لحظه‌ای ممکن است در شرایط مختلف برای افراد مختلف اتفاق بیافتد. در واقع استرس لحظه‌ای یک واکنش فوری بدن به یک وضعیت جدید و چالش برانگیز است. این نوع استرس زمانی اتفاق می‌افتد که به عنوان مثال، فرد دچار سانحه رانندگی می‌شود.
استرس لحظه‌ای همچنین می‌تواند از مسائلی ناشی شود که در واقع از آن لذت می‌برید. این احساس تا حدودی ترسناک و در عین حال هیجان انگیز است، به عنوان مثال، زمانی که در ارتفاعات برفی با سرعت زیاد اسکی می‌کنید، علاوه بر لذت ممکن است، دچار استرس لحظه‌ای شوید.
این حوادث که استرس لحظه‌ای در بدن ایجاد می‌کنند، به هیچ وجه به بدن آسیب نمی‌رساند. آنها حتی ممکن است برای سلامت بدن مفید باشند. این گونه موقعیت‌های استرس‌زا به بدن و مغز شما در ایجاد بهترین پاسخ به شرایط استرس‌زا در آینده کمک می‌کنند.
پس از عبور از خطر، سیستم‌‌های بدن باید به حالت عادی برگردند. استرس لحظه‌ای شدید داستانی متفاوت است. این نوع استرس، مانند زمانی که با یک حادثه خطرناک روبرو می‌شوید، می‌تواند منجر به اختلال استرس پس از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder) یا (PTSD) یا سایر مشکلات سلامت روان شود.
استرس لحظه‌ای اپیزودیک
استرس لحظه‌ای اپیزودیک زمانی است که شما به صورت مکرر، استرس لحظه‌ای را تجربه می‌کنید. این نوع استرس اغلب ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که فرد در مورد آینده و حوادثی که ممکن است اتفاق بیفتد، دائم نگران باشد. در این حالت فرد تصور می‌کند که زندگی او دچار بحران شده و پر از اتفاقات ناخوشایند است.
افرادی که در برخی مشاغل، مانند نیروی پلیس یا آتش نشانی فعالیت می‌کنند، ممکن است همیشه در حالت استرس‌های لحظه‌ای مکرر قرار گیرند. مانند استرس لحظه‌ای شدید، استرس لحظه‌ای اپیزودیک می‌تواند بر سلامت جسم و روان فرد تأثیر بگذارد.
استرس مزمن
زمانی که فرد برای مدت طولانی در شرایط استرس‌زا قرار گیرد، دچار استرس مزمن می‌شود. این گونه استرس‌های طولانی مدت می‌توانند تأثیر منفی بر سلامتی فرد بگذارند. از جمله این اثرات منفی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اضطراب و نگرانی مداوم
- ابتلا به بیماری قلب و عروقی
- ابتلا به افسردگی
- افزایش فشار خون
- کاهش قدرت سیستم ایمنی
استرس مزمن همچنین می‌تواند منجر به ناراحتی‌هایی مداومی در بدن فرد شود که این ناراحتی‌ها و مشکلات شامل سردردهای مزمن، دردهای شدید در معده و اختلالات خواب هستند.
دلایل ایجاد استرس
برخی از دلایل اصلی استرس لحظه‌ای یا مزمن شامل موارد زیر هستند:
- بروز یک اتفاق طبیعی مانند سیل و زلزله و سایر حوادث
- ابتلا به یک بیماری مزمن سخت مانند سرطان
- زنده ماندن از یک حادثه خطرناک مانند حوادث و تصادفات رانندگی
- قربانی بودن در یک جنایت
- شرایط استرس‌زا مربوط به مسائل خانوادگی
- بودن در یک رابطه ناسالم
- ازدواج ناموفق
- طلاق
- مشکلات مربوط به فرزندان
- مراقبت از یک فرد با بیماری مزمن مانند زوال عقل یا آلزایمر
- درگیری با مشکلات اقتصادی
- اشتغال به یک حرفه پرخطر مانند آتش نشان
- داشتن ساعات طولانی کاری و عدم علاقه به شغل
دلایل بی‌شماری برای ابتلا یک فرد به استرس ممکن است وجود داشته باشد و این دلایل با توجه به تفاوت‌های فردی می‌تواند متفاوت باشند.
علائم استرس
درست همان طور که هر فرد تحت تاثیر دلایل مختلفی به استرس دچار می‌شود، علائم هر فرد نیز می‌تواند متفاوت باشد. فردی که دچار استرس می‌شود، ممکن است برخی از علائم این عارضه را بروز دهد، در اینجا به برخی از علائمی که ممکن است در زمان استرس تجربه کنید، اشاره می‌شود:
- دردهای مزمن
- بی خوابی و سایر اختلالات خواب
- کاهش میل جنسی
- مشکلات گوارش غذا
- پرخوری یا کاهش اشتها
- مشکل در ایجاد تمرکز ذهنی و کاهش قدرت تصمیم‌گیری
- خستگی مزمن
فاکتورهای ایجاد استرس شغلی در محیط کار
فاکتورهای متعددی در محیط کار می توانند استرس زا باشند. برخی از این فاکتورها به شرح زیر هستند:
- ساعات طولانی کار می تواند در فرد استرس زا باشد.
- کار شیفتی یعنی کار کردن در ساعاتی به غیر از ساعات معمول روز در فرد ایجاد استرس می کند.
- کاری که تنظیم سرعت آن در اختیار کارگر نباشد می توان استرس ایجاد نماید.
- عدم رابطه معقول و منطقی و واجد اطمینان و اعتماد بین کارگر و همکارانش و یا بین کارگر و سرپرست و روسای قسمت ایجاد استرس می نماید.
- عدم امنیت شغلی وتهدید به از دست دادن کار استرس زا است.
- ابهام در شغل و وجود تعارض در شغل برای فرد کارگر استرس زا است. وجود عوامل خطر ساز فیزیکی، شیمیایی، ارگونومیکی و بیولوژیکی می تواند استرس را در محیط کاری فرد ایجاد نماید.
عوامل استرس شغلی در محیط کار
عوامل و ویژگی های مختلفی در محیط کار وجود دارد که ممکن است باعث استرس شغلی گردند. این ویژگی ها به پنج گروه کلی تقسیم شده اند که عبارتند از:
- ویژگی های نقش
ناسازگاری نقش / ابهام نقش / عدم وجود منابع کافی جهت انجام کار / عدم وجود توانایی کافی جهت انجام کار
- ویژگی های شغل محوله
بار زیاد کمی و کیفی کار / بار کم کمی و کیفی کار / پذیرفتن مسئولیت زندگی سایر افراد / قدرت کم تصمیم گیری
- جو و ساختار سازمانی
عدم وجود ارتباط کافی / اختلالات بین فردی / تعارض با اهداف سازمان / تغییر در سازمان
- پیشرفت های شغلی
پذیرفتن مسئولیت جدید فرارتر از میزان آموزش / فقدان فرصت پیشرفت / بیکاری
- خصوصیات محیط کار
مواجهات فیزیکی / مواجهات شیمیایی / مشکلات ارگونومیکی / سرو صدا / بوها / خطرات ایمنی / محیط کار کثیف.
توصیه های کوچک برای مقابله سازگارانه با استری (بالا بردن توان عمومی مقابله)
۱. خودتان را تشویق کنید
۲. به خودتان جایزه بدهید.
۳.اعتمادبه نفس بیشتری داشته باشید.
۴. حس شوخ طبعی خود را حفظ کنید.
۵.به جای جنگیدن با احساسات آنها رابیان کنید.
۶. رژیم غذایی سالم داشته باشید. جسمی که به خوبی تغذیه می شود ،آمادگی بیشتری برای مقابله با استرس دارد.
۷. خواب کافی داشته باشید.
۸. به زندگی معنوی خود غنا ببخشید.
۹. بطور منظم ورزش کنید (حداقل ۳۰ دقیقه در روز و سه بار در هفته)
۱۰. دفتر یادداشت روزانه داشته باشید.(لیست کردن برنامه ها)
۱۱. استانداردهای خود را تنظیم کنید. کمال گرایی منبعی برای ایجاد استرس است. از کمال گرایی روی برگردانید.
۱۲. همواره برا ی تغییر آماده باشید.
۱۳. به تعطیلات بروید.
۱۴. یک سرگرمی برای خودتان درست کنید. (مطالعه کتاب)
۱۵. محدودیت‌هایتان را بسنجید و سپس بگویید ” نه “
۱۶. اهداف کوتاه مدت تعیین کرده و آنها را اولویت بندی کنید.
۱۷. در چهار چوب توانایی مالی خودتان زندگی کنید.
۱۸. مهارت‌های خود را در مدیریت زمان افزایش دهید.
۱۹. نظم دهنده حرفه ای باشید.
۲۰ . زمانی را به استراحت اختصاص دهید.
۲۱.سعی نکنید اتفاقات غیر قابل کنترل را کنترل کنید.بسیار از چیزها درزندگی فراتر از کنترل ماهستند بخصوص رفتار دیگران.
۲۲. از مصرف الکل ، سیگار و مواد مخدر اجتناب کنید.
دریافت اطلاعات در خصوص نحوه دریافت گواهینامه صلاحیت ایمنی پیمانکاری
دریافت اطلاعات در خصوص دوره ایمنی کارفرمایان
دریافت اطلاعات در خصوص دوره ایمنی کارگری (تحت پوشش کارفرما/پیمانکار)
دیدگاه خود را بنویسید